اعتماد به نفس در نوجوانان و راه‌های تقویت آن

اعتماد به نفس یک ابزار مهم است که به نوجوانان کمک می‌کند بتوانند از چالش‌های این دوران عبور کنند و پتانسیل‌هایشان را به خوبی شکوفا کنند. در دوره نوجوانی، افراد تغییرات زیادی را تجربه می‌کنند و نظرات و رفتار دیگران آن‌ها را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد در نتیجه ممکن است در ادامه راه و رسیدن به اهدافشان دچار مشکلات جدی شوند. در این مقاله به دلایل کمبود اعتماد به نفس در نوجوانان و راهکارهای مؤثری که والدین می‌توانند برای تقویت آن به کار ببرند، می‌پردازیم. اگر به دنبال روشی برای کمک به فرزندتان هستید تا با اعتماد به نفس بیشتر مسیر زندگی‌اش را طی کند، ادامه مطلب را از دست ندهید!

اهمیت اعتماد به نفس در نوجوانان چیست؟

نوجوانی دوره گذار از کودکی به بزرگسالی است که تغییرات گسترده در ابعاد مختلف زندگی فرد را به همراه دارد. در این دوران، نوجوان با انواع چالش‌ها مواجه است؛ از تغییرات هورمونی و فیزیکی گرفته تا پیدا کردن هویت و استقلال خودش و پذیرفته شدن در گروه‌های همسالان. همین تغییرات ناگهانی باعث می‌شوند اعتماد به نفس نوجوان تحت تأثیر قرار بگیرد. پس خیلی مهم است که او بتواند با خود ارزشمندی و باور به توانایی‌ها از مشکلات عبور کرده و از آسیب‌های احتمالی در امان بماند.

نوجوانانی که اعتماد به نفس بالایی دارند، از سلامت روانی بهتری برخوردارند و کمتر احتمال دارد که دچار افسردگی و اضطراب شوند. این افراد در فعالیت‌های مدرسه مشارکت فعال دارند، بهتر می‌توانند بر ارزش‌های خود پایبند بمانند و در برابر فشار همسالان مقاوت کنند. اعتماد به نفس در نوجوانان کمک می‌کند بتوانند آگاهانه‌تر تصمیم بگیرند، در برابر تجربیات زندگی آمادگی بیشتری داشته باشند و از افراد و موقعیت‌های اشتباه دوری کنند.

نشانه های کمبود اعتماد به نفس در نوجوانان

علائم اعتماد به نفس پایین در نوجوانان مختلف می‌تواند متفاوت باشد. در ادامه تعدادی از رایج‌ترین نشانه‌های کمبود اعتماد به نفس را با هم مرور می‌کنیم.

• تنهایی را به حضور در جمع ترجیح می‌دهند، از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند.
• زبان بدنی بدون اعتماد به نفس دارند؛ مثل قوز کردن، راه رفتن با سر پایین، پرهیز از تماس چشمی یا داشتن عادت‌های عصبی.
• درباره خود و دیگران منفی‌نگری می‌کنند و پذیرش تعریف و تمجید از سوی دیگران برایشان سخت است.
• تمایل دارند آخر بنشینند، در بحث‌ها و فعالیت‌های جمعی شرکت نکنند و از پاسخ به سؤالات خودداری کنند؛ چون از قضاوت‌های منفی معلمان و همکلاسی ها می‌ترسند.
• به دلیل ترس از شکست و اشتباه کردن، چیز‌های جدید را امتحان نمی‌کنند و از چالش‌ها فراری‌اند.
• برای وظایف مختلف داوطلب نمی‌شوند و ترجیح می‌دهند به جای رهبری کردن، دنباله رو گروه باشند.
• مدام به دنبال جلب توجه و تأیید دوستانشان هستند و بیشتر احتمال دارد که از آن‌ها تأثیر گرفته و در برابر خواسته‌هایشان تسلیم شوند.

همچنین بخوانید: همه چیز درباره اعتماد به نفس کاذب

علت عدم اعتماد به نفس در نوجوانان چیست؟

کمبود اعتماد به نفس در نوجوانان مشکلی رایج است که می‌تواند از عوامل مختلفی مثل تغییرات مراحل رشد، محیط و اطرافیان یا تجربیات خود شخص ناشی شود. تقریباً نیمی از نوجوانان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند و اطلاع داشتن از دلایل عدم اعتماد به نفس در نوجوانان می‌تواند در حل آن کمک زیادی کند. برخی از مهم‌ترین علل عبارت‌اند از:

• تصویر بدنی نامطلوب: دوران بلوغ با تغییرات ظاهری زیادی همراه است؛ مثل تغییر در شکل بدن، صدا، رشد موهای زائد، جوش صورت و… . پذیرش این تغییرات سریع ممکن است برای نوجوان سخت باشد و تحت تأثیر نظرات اطرافیان،استاندارد‌های زیبایی در جامعه و تبلیغات رسانه‌ها نسبت به ظاهرش حس بدی داشته باشد و خودش را با دیگران مقایسه کند. در نتیجه در جنبه‌های دیگر زندگی مثل تحصیل و ارتباطات نیز دچار چالش خواهد شد.
• مشکلات تحصیلی: دشواری درس‌ها، عملکرد ضعیف در مدرسه، فشار مدرسه و خانواده برای کسب نمرات بالا، مقایسه شدن با سایر دانش آموزان و … باعث می‌شود نوجوان احساس سرخوردگی و ناکافی بودن کند و اعتماد به نفسش تحت تأثیر قرار بگیرد.
• کمبود مهارت‌ها: ممکن است نوجوانان هنوز دارای قابلیت‌های لازم برای مواجهه با چالش‌ها نباشند یا در برقراری ارتباط یا سایر مهارت‌های مربوط به توسعه فردی مشکل داشته باشند که همین می‌تواند باعث اعتماد به نفس پایین در کودکان و نوجوانان و انزوای آن‌ها شود.
• روابط خانوادگی ناسالم: نحوه ارتباط اعضای خانواده می‌تواند تأثیر قابل توجهی روی احساسات، رفتار و طرز فکر هر فرد داشته باشد. برای مثال والدین سختگیر و کنترل‌گر که به جای حمایت از نوجوانان و تشویق آن‌ها از روش‌های مخرب مثل دعوا، سرزنش، قهر و تحقیر استفاده می‌کنند باعث ایجاد مشکلاتی مثل استرس بالا و اعتماد به نفس پایین در فرزندان می‌شوند.
• تروما‌ها و اتفاقات ناخوشایند: تجربیات غم‌انگیز مثل مرگ عزیزان، جدایی والدین یا طرد شدگی برای نوجوان بسیار سنگین است می‌تواند در او احساس ناامنی به وجود بیاورد. همچنین مورد تعرض و انواع سوء استفاده قرار گرفتن اثرات مخرب و جبران‌ناپذیری روی روح و روان فرزندان دارد و ممکن است تا سال‌ها آن‌ها را دچار شرم و ناامیدی کند.
• مشکلات سلامت روان: اختلالات و مشکلاتی مثل افسردگی، اضطراب، وسواس فکری، بیش فعالی و… باعث می‌شوند نوجوان درک درستی از خود و توانایی‌هایش نداشته باشد ودر نتیجه احساس باارزش بودن و توانمندی‌اش کاهش پیدا کند.
• تأثیر منفی دوستان و همسالان: نوجوانان تلاش می‌کنند که در جمع دوستانشان محبوب باشند و گاهی برای تحت تأثیر قرار دادن آن‌ها، هیجانی رفتار می‌کنند و دست به کارهایی می‌زنند که شاید به ضررشان تمام شود. در صورت عدم پذیرش از سوی هم‌گروهی‌ها ممکن است احساس ناکافی بودن، تنهایی و عدم اعتماد به نفس کند.

همچنین بخوانید: علل کمبود اعتماد به نفس در زنان

نقش والدین در اعتماد به نفس نوجوانان

والدین نقش پررنگی در اعتماد به نفس فرزند نوجوان خود دارند. پدر و مادر می‌توانند با عشق بی‌قید و شرط و تشویق و حمایت فرزندان احساس امنیت و ارزشمندی را در آن‌ها به وجود بیاورند. همچنین با دیدن و ارزش قائل شدن به تلاش‌های نوجوانان صرف نظر از اینکه نتیجه نهایی چه خواهد شد، در آن‌ها ذهنیت رشد و تاب آوری را تقویت خواهند کرد. به طور کلی پدر و مادر با الگو‌های رفتاری مناسب، ایجاد محیط امن برای بیان احساسات و نظرات، مشارکت دادن نوجوان در فعالیت‌های مختلف، به وجود آوردن فرصت برای تجربیات جدید و کشف توانمندی‌ها باعث افزایش مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس در نوجوانان خود می‌شوند.

از طرف دیگر، نقش منفی والدین می‌تواند شامل انتقاد و تحقیر مداوم، رفتار‌های بیش از حد کنترلی، فشار برای دستیابی به انتظارات غیرواقعی، نادیده گرفتن نیازهای عاطفی و مقایسه با دیگران باشد که ممکن است به کاهش اعتماد به نفس و ایجاد مشکلات روحی و روانی در نوجوانان منجر شود.

اعتماد به نفس می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد و شناخت آن‌ها کمکتان می‌کند که بهتر بتوانید واقعی بودنش را تشخیص داده و در خودتان یا فرزندتان تقویتش کنید. بنابراین بد نیست که مطلب انواع اعتماد به نفس را هم بخوانید.

همچنین بخوانید: اعتماد به نفس در زنان و راههای تقویت آن

راه های افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان

فراموش نکنید که افزایش اعتماد به نفس یک شبه اتفاق نمیافتد و نیاز به صبر و تلاش شما و فرزندتان دارد. در ادامه چند پیشنهاد برای تقویت اعتماد به نفس نوجوانان داریم:

1) بی‌قید و شرط دوست بدارید

نوجوانان باید بدانند که شما آن‌ها را در هر شرایطی دوست دارید و این دوست داشتن به انتخاب‌ها و رفتار‌های خاص، عملکرد، موفقیت‌ها، دوستان و هیچ عامل دیگری وابسته نیست. عشق اصیل به شرط و شروط خاصی احتیاج ندارد و به خاطر وجود ارزشمند خود شخص است. البته این به این معنی نیست که شما یا فرزندتان نباید اشتباه، بحث و دعوا کنید یا همه چیز باید بی‌نقص باشد؛ بلکه این پیام را به او می‌دهید که مهم نیست چه اتفاقی بیفتد، شما بدون قید و شرط نوجوانتان را دوست دارید و در همه لحظات کنارش هستید.

2) درباره موضوعات مورد علاقه نوجوانان صحبت کنید

اگر نوجوان شما تمایلی به صحبت کردن نشان نمی‌دهد و مکالمات را به جملات کوتاه محدود می‌کند، شاید بهتر باشد که موضوع گفتگو‌ها را تغییر دهید. به جای پرسیدن سؤالات کلی مثل “امروز مدرسه چور بود؟” ببینید علایق او چیست و دوست دارد درباره چه صحبت کند. این فرصت را به فرزندتان بدهید درباره چیزهای جدیدی که یاد گرفته یا موضوعاتی که برایش جذاب هستند و در آن‌ها مهارت دارد، حرف بزند. با این کار به ظاهر ساده به طور طبیعی به بالا رفتن اعتماد به نفس نوجوانتان کمک می‌کنید.

3) تشویق به تصمیم‌گیری را فراموش نکنید

نوجوانان معمولاً نسبت به خود، باور‌ها و اعمالشان پر از شک و تردید هستند و گاهی ساده‌ترین راه این است که مسئولیت تصمیم‌گیری و انتخاب را به دیگران واگذار کنند یا به انتخاب‌های آن‌ها تن دهند. فرزندتان را تشویق کنید که در موارد شخصی و ساده مثل انتخاب نوع لباسی که می‌پوشند، نحوه خرج کردن پول توجیبی، کلاس ورزشی و… خودشان تصمیم‌ بگیرند. این کار به تدریج استقلال و مهارت تصمیم‌گیری آن‌ها را افزایش می‌دهد. باور شما به توانایی‌های نوجوانتان، اعتماد به نفس را به آن‌ها تزریق کرده و باعث می‌شود با قاطعیت بیشتری پای تصمیماتشان بایستند.

4) به نظرات آن‌ها گوش کنید

در این دوران افراد دوست دارند که مستقل باشند و نظرات و سلایق شخصی خود را داشته باشند. حتماً در مواقعی که ممکن است از او مشورت بخواهید و بگذارید بداند که نظرش برای شما مهم است. گاهی ممکن است تلاش‌های شما برای متقاعد کردن فرزندتان بی‌نتیجه باشد و پذیرش اختلاف نظر‌ها به آن‌ها احساس ناامیدی و عصبانیت بدهد. در این مواقع لازم است به نوجوان نشان دهید که به تفکرات و خواسته‌هایش اهمیت می‌دهید و برای استقلال فکری‌اش احترام قائل هستید حتی اگر با او موافق نباشید.

در هنگام بحث آرام و خونسرد بمانید و اجازه بدهید بداند همیشه امکان گفتگو فراهم است. اشتراک گذاری نظرات در فضایی امن و بالغانه و بدون ترس از قضاوت یا درگیری موجب افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان می‌شود.

5) برای شرکت در کار‌های گروهی کمکشان کنید

یکی از راه‌های مؤثر برای افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان تشویق آن‌ها به شرکت در فعالیت‌های گروهی است. عضویت در گروه‌های ورزشی، هنری، درسی، بازی ، فعالیت‌های داوطلبانه و… به افراد احساس تعلق و پذیرفته شدن می‌دهد و می‌توانند خودشان را ابراز کنند. به علاوه کمک می‌کند مهارت های توسعه فردی مثل مهارت‌های ارتباطی، تصمیم‌گیری، رهبری و… را بیاموزند و بدانند چگونه با چالش‌ها مواجه شده و تعارضات را حل کنند. همه این‌ها باعث می‌شوند نوجوان بتواند احساس توانمندی کرده، مسئولیت‌هایش را در گروه بپذیرد و برای بهتر شدن تلاش کند.

6) فرهنگ تعریف کردن و پذیرش تعریف را در خانه جا بیندازید

اعتماد به نفس و نحوه رفتار والدین تأثیر مستقیم روی اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان دارد. ممکن است همه ما به فرزندانمان آموخته باشیم که چطور از دیگران تعریف و قدردانی کنند؛ اما اینکه چطور پذیرای تعریف دیگران باشد سخت‌تر است و کمتر در این مورد صحبت می‌شود.

حتماً افرادی را دیده‌اید که در جواب تعریف می‌گویند:”نه اینطورها هم نیست” یا “من که کاری نکردم” و با جملاتی از این دست، کار خود را کم ارزش نشان می‌دهند. بسیار مهم است که به عنوان والد با قلبی باز تعریف و قدردانی دیگران را قبول کنید و از شنیدنش طفره نروید. با این کار به نوجوانتان نشان می‌دهید که ارزش خودتان و کار‌هایتان را می‌دانید؛ او هم راحت‌تر تعریف‌ها از خودش و توانایی‌هاش را می‌پذیرد.

7) تلاش را تحسین کنید، نه نتیجه

اگر دوست دارید فرزندی با اعتماد به نفس داشته باشید، لازم است او را به خاطر تلاش‌ها و زحماتش تحسین کنید؛ نه صرفاً نتایج کارها. نوجوانتان باید ببیند که شجاعتش برای شروع و تعهدش به ادامه مسیر چقدر مهم و ارزشمند است و از این بابت به او افتخار می‌کنید. هر تلاشی احتمال دارد به شکست یا موفقیت بی‌انجامد و هیچکس نمی‌تواند صد در صد از نتیجه مطمئن باشد؛ اما تلاش همیشه ارزشمند و شایسته تحسین است.

حرکت کردن و غلبه بر ترس از شکست باعث مقاوم‌تر شدن فرد در برابر چالش‌ها شده و اعتماد به نفس وی را تقویت می‌کند.

8) سرگرمی‌های جدید را امتحان کنید

تفریح و سرگرمی کمک می‌کند نوجوانان برای لحظاتی هم که شده از استرس‌ها و دغدغه‌های درس و مدرسه دور باشند و یک فعالیت‌ لذت‌بخش انجام دهند. این سرگرمی‌های می‌توانند اهداف مختلفی را دنبال کنند. مثل: پرورش خلاقیت، بهبود تعاملات اجتماعی، یادگیری و رشد شخصی، استرس و… . به فرزندتان کمک کنید

متناسب با علاقه و استعداد‌هایش مهارت‌های جدید را امتحان کند. برای شروع لازم نیست زیاد هزینه کنید؛ می‌توانید از منابع آنلاین کمک بگیرید یا با ابزار‌های ساده کار را شروع کنید. این فعالیت‌ها می‌توانند هر چیزی باشند؛ از آشپزی و اوریگامی گرفته تا باغبانی و نویسندگی. فقط توجه داشته باشید که فرزندتان را مجبور به انجام کاری نکنید؛ بلکه فعالیت‌ها باید به گونه‌ای باشند که او را به هیجان وا دارند.

9) خودگویی مثبت را فراموش نکنید

فرزندتان به شما نگاه می‌کند و از شما به عنوان مهم‌ترین افراد زندگی‌اش، الگوبرداری می‌کند. حواستان به رفتارتان باشد و هرگز در برابر او خودتان را با کسی مقایسه نکرده یا درباره خودتان منفی صحبت نکنید. اجازه ندهید نهال کوچکتان با مقایسه خودش یا مکالمات درونی منفی، احساس ضعف یا ناکافی بودن بکند؛ در عوض تشویقش کنید که روی ویژگی‌ها و نقاط قوتش تمرکز کند. با انجام تمرینات خودآگاهی مثل مدیتیشن، یادداشت برداری روزانه یا جملات تأکیدی مثبت نوجوان به مرور می‌تواند افکار منفی را از خود دور کرده و اعتماد به نفسش را بیش از پیش تقویت کند.

10) دیوار افتخارات بسازید

یک راه جالب برای تقویت اعتماد به نفس در نوجوانان این است که موفقیت‌ها و دستاورد‌هایشان را به صورت دیداری مرور کنند. می‌توانید به کمک خود نوجوان فضایی را در اتاقش به این کار اختصاص دهید و چیزهایی که یادآور این موفقیت‌های کوچک و بزرگ است را، به دیوار بچسبانید. اتفاقاتی مثل امتیاز خوب در یک آزمون، کارت تشویق از طرف معلمان، پیشرفت در ورزش یا فعالیت هنری و هر چیزی که برای او ارزشمند و معنی‌دار است و باعث انگیزه گرفتنش می‌شود. با این کار فرزندتان بیشتر می‌تواند خود و توانمندی‌هایش را باور کند.

11) زبان بدن مثبت را تمرین کنید

پیش از آنکه دهان باز کرده و بخواهید درباره افکار و احساساتتان صحبت کنید، زبان بدنتان پیغام‌های زیادی به مخاطب منتقل می‌کند. تکنیک‌های زبان بدن مثل صاف ایستادن، ارتباط چشمی، دست‌های باز ، محکم و رسا صحبت کردن، آرام بودن، لبخند زدن و… را با فرزندتان تمرین کنید. این حالات، نشان‌دهنده اعتماد به نفس فرد است و باعث گرفتن بازخورد‌های مثبت از سوی دیگران می‌شود؛ در نتیجه برای ارتباطات بهتر و داشتن حس خوب نسبت به خودش هم کمکش می‌کند.

12) تأثیر دوستان را دست کم نگیرید

اطرافیان و دوستان نوجوانتان تأثیر زیادی روی او و احساساتش نسبت به خودش دارند. بهتر است دایره دوستانش شامل افراد حامی باشد که با آن‌ها احساس راحتی می‌کند و از قضاوت شدن نمی‌ترسد. وقتی دوستان نوجوان، مثبت اندیش بوده و او را برای دنبال کردن اهداف و رؤیاهایش تشویق کنند کم کم او نسبت به خودش احساس خوب پیدا کرده و بیشتر خودش را باور می‌کند.

منابع: THE UNIVERSITY OF QUEENSLAND

دیدیم که اعتماد به نفس می‌تواند تأثیر زیادی روی آینده و موفقیت فرزندان داشته باشد و با نشانه های کمبود اعتماد به نفس در نوجوانان آشنا شدیم.
تلاش برای تقویت اعتماد به نفس نوجوانان باعث افزایش سلامت روان آن‌ها و بهبود کیفیت زندگی‌شان می‌شود.
شما هم تا به حال با چالش‌های مربوط به اعتماد به نفس نوجوانان مواجه شده‌اید؟ خوشحال می‌شویم که از تجربیاتتان برایمان بگویید.