همه چیز درباره اعتماد به نفس کاذب
ما قصد داریم در این مطلب راجع‌به این نوع اعتماد به نفس دروغین و تفاوتش با اعتماد به نفس واقعی، نشانه‌ها، دلایل شکل گیری، پیامد‌ها و راههای مقابله با آن صحبت کنیم. پس اگر خودتان یا اطرافیانتان از این مشکل رنج می‌برید، این مقاله برای شماست.
اعتماد به نفس کاذب چیست؟
اعتماد به نفس کاذب که یکی از انواع اعتماد به نفس است، یعنی فرد تصور نادرستی از توانایی‌های خود دارد و مهارت‌ها و قابلیت‌هایش را به طور بیش از اندازه و دور از واقعیت، ارزیابی می‌کند. این اطمینان بیش از حد که معمولاً ریشه در ناامنی‌های فرد دارد، باعث می‌شود در توانمندی‌هایش بزرگنمایی کرده و قضاوت‌های منطقی نسبت به خود و شرایط نداشته باشد. در نتیجه در مواجهه با موقعیت‌ها و چالش‌های جدید خود را آماده نخواهد کرد. افراد دارای اعتماد به نفس کاذب معمولاً به دلیل نداشتن درک درست از واقعیت‌ها، خودشان را برتر از دیگران می‌دانند و تحمل شنیدن هیچ نقدی را ندارند.
برای نمونه در یک آزمون املا، شرکت کنندگان 100% مطمئن بودند که همه کلمات را درست نوشته‌اند. در حالیکه در واقعیت 80% موارد درست بوده و اشتباهاتشان از چیزی که تخمین زده بودند، بیشتر بود. در ادامه با چند مثال کاربردی بیشتر درباره این نوع از اعتماد به نفس صحبت می‌کنیم.
- دانشجویی که گمان می‌کند درس‌هایش را خوب یاد گرفته و نیاز نیست در طول ترم تلاش کند. وقتی شب امتحان از راه می‌رسد متوجه می‌شود که بیش از حد روی دانش و توانایی‌هایش حساب باز کرده و حالا مجبور است فشار زیادی تحمل کند.
- ورزشکاری که به دلیل اعتماد به نفس کاذب حریفش را دست کم می‌گیرد و در تمرینات و آماده سازی مسابقات سهل انگاری می‌کند. در نتیجه ممکن است شکست سنگینی را متحمل شود.
- فردی که بیش از اندازه مهارت رانندگی خود را قبول دارد و رفتارهای پرخطر مثل سرعت غیرمجاز، استفاده از گوشی موبایل و… را حین رانندگی انجام می‌دهد و با این کار باعث به خطر افتادن جان و مال خودش و دیگران می‌شود.
- کسب و کاری که بدون توجه به نیاز بازار، بازخورد مشتریان، بررسی‌های کافی و ارزیابی رقبا و فقط بر اساس توهمات و اعتماد به نفس کاذب شروع به طراحی محصولی می‌کنند. نتیجه این می‌شود که مقدار زیادی از زمان، انرژی و هزینه از بین رفته و احتمال شکست بالا می‌رود.
می‌بینید که اعتماد به نفس کاذب که یک نوع سوگیری شناخته شده است، می‌تواند روی بخش‌های مختلف زندگی اثر بگذارد و منجر به نادیده گرفتن ریسک‌ها و تصمیم‌گیری‌های نادرست شود.
تفاوت اعتماد به نفس واقعی و کاذب
- اعتماد به نفس واقعی یک ویژگی مثبت است که کمک می‌کند فرد به توانایی‌های خودش ایمان داشته و بر اساس واقعیت‌ها تصمیم بگیرد. در حالیکه اعتماد به نفس کاذب نوعی سوگیری است که باعث می‌شود فرد به طور اغراق آمیزی به قابلیت‌هایش اعتماد کرده و دچار خود بزرگ‌بینی شود.
- اعتماد به نفش سالم شما را به تلاش وا می‌دارد تا بتوانید آمادگی لازم برای برخورد با چالش‌های مختلف را داشته باشید و حس کنید که “من می‌توانم انجامش دهم. در عوض اعتماد به نفس کاذب منجر به دست کم گرفتن سختی و پیچیدگی کار‌ها می‌شود و ممکن است تصور کنید که بدون نیاز به تلاش می‌توانید هر کاری را پیش ببرید. در واقع پشت این تصور، باور “فقط من می‌توانم انجام دهم” وجود دارد.
- اعتماد به نفس برای شما سازگاری و انعطاف پذیری را که یکی از مهم‌ترین مهارت های توسعه فردی است به ارمغان می‌آورد، باعث می‌شود تعصبات بیجا را کنار گذاشته و پذیرای تغییرات جدید باشید. در مقابل اعتماد به نفس کاذب، لجاجت و مقاوت به همراه دارد و افراد معتقدند که خودشان بهترین روش انجام کار‌ها را می‌دانند. از این رو در برابر نظرات دیگران حالت دفاعی می‌گیرند و همین مانع یادگیری و رشدشان می‌شود.
- اعتماد به نفس واقعی کمک می‌کند به طور منطقی ریسک کنید یعنی اول جوانب مختلف را بسنجید و بعد به صورت آگاهانه تصمیم گرفته و دست به عمل بزنید. اما اعتماد به نفس کاذب منجر به رفتارهای تکانشی می‌شود؛ یعنی فرد بدون در نظر گرفتن عواقب، ریسک‌های خطرناک کرده و با این کار باعث شکست و ضرر‌های مالی، جانی و … می‌شود.
- اعتماد به نفس درست موجب می‌شود که بتوانید در گفتگو‌ها شرکت کنید، به نظرات دیگران ارزش قائل شده و به آن‌ها گوش دهید. یعنی اینکه شنیدن نظرات مخالف نه تنها برای شما تهدید محسوب نمی‌شود، بلکه می‌توانید از آن‌ها در تصمیماتتان استفاده کنید. در نقطه مقابل، افراد با اعتماد به نفس کاذب به دیگران اجازه صحبت کردن و اظهار عقیده نمی‌دهند و بر این باورند که تنها افکار و نظرات خودشان معتبر است.
- فرد با اعتماد به نفس اصیل برای کار گروهی ارزش قائل است چرا که در ابن صورت می‌تواند از تجربیات و مهارت‌ها دیگران استفاده کند تا به نتایج مطلوبی برسد. فرد با اعتماد به نفس کاذب فکر می‌کند که خودش پاسخ همه سؤالات را می‌داند و به تنهایی از پس همه کار‌ها برمی‌آید. همین دست کم گرفتن همکاری باعث از دست رفتن فرصت‌ها و منزوی شدن او می‌شود.
- در نهایت اعتماد به نفس سالم کمک می‌کند به این باور برسید که هیچ‌کس کامل نیست و با فروتنی موفقیت‌ها و شکست‌هایتان را بپذیرید. در مقابل اعتماد به نفس کاذب موجب می‌شود در نتیجه‌ی موفقیت‌ها و دستاوردهایتان دچار خود‌بزرگ‌بینی شده و انتطار داشته باشید دیگران با شما به طور خاص و متفاوتی رفتار کنند.
نشانه های اعتماد به نفس کاذب در افراد چیست؟
اعتماد به نفس کاذب یک طیف است که ممکن است برخی بیشتر به آن دچار باشند و برخی کمتر. افراد دارای اعتماد به نفس کاذب معمولاً رفتار‌هایی از خودشان بروز می‌دهند که می‌تواند برای دیگران بسیار آزار دهنده باشد. برخی از این رفتار‌ها عبارت‌اند از:
| نقاط ضعف و شکست‌هایشان را نادیده می‌گیرند و در عوض دستاورد‌ها و موفقیت‌هایشان را بیش از حد ارزیابی می‌کنند. |
| دائماً به دنبال دریافت تحسین و تأیید از دیگران هستند و به شدت برای جلب توجه تلاش می‌کنند طوریکه در نبود آن احساس پوچی و ناراحتی می‌کنند. |
| به هیچ عنوان نمی‌توانند انتقادات و شوخی‌ها را درباره خودشان بپذیرند و تصور می‌کنند کل شخصیتشان مورد حمله قرار گرفته است. |
| رفتار متکبرانه با دیگران دارند و آن‌ها را تحقیر، تخریب و تمسخر می‌کنند تا احساس برتری نسبت به دیگران داشته باشند. |
| مسئولیت اشتباهاتشان را نمی‌پذیرند و تلاش می‌کنند عوامل بیرونی و دیگران را مقصر بدانند. |
| اعتماد به نفس کاذب و ترس از آسیب دیدن باعث می‌شود نتوانند روابط صمیمی و عمیق با دیگران برقرار کنند. |
| معمولاً شنونده خوبی نیستند چون مدام سعی دارند از خودشان تعریف کنند و به دیگران ثابت کنند که چقدر عالی هستند! |
| کمک خواستن از دیگران یا مشورت گرفتن را نشانه ضعف خود می‌دانند. |
| معتقدند همیشه بهترین فرد برای انجام هر کاری هستند و در مورد همه چیز اظهار نظر می‌کنند. |
| بیشتر از دیگران ممکن است که عواقب کار‌هایشان را در نظر نگیرند و رفتارهای پرریسک و مخاطره آمیز انجام دهند. |
| تلاش می‌کنند تمام اعتبار و موفقیت‌ها را در کار‌های گروهی به خودشان نسبت دهند. |
| از برنده شدن در بحث‌ها لذت می‌برند و همیشه سعی دارند که ثابت کنند حق با آن‌هاست. |
اعتماد به نفس کاذب چه عواقبی دارد؟
اعتماد به نفس کاذب می‌تواند روی جنبه‌های مختلف زندگی اثرات منفی داشته باشد و برای فرد و اطرافیان او مشکل‌ساز شود. در ادامه برخی از این مشکلات را با هم مرور می‌کنیم که ممکن است همه آن‌ها در یک شخص نمود پیدا نکنند.
- ناتوانی در اصلاح ضعف‌ها و توسعه فردی
- آسیب به ارتباطات و روابط شخصی و حرفه‌ای
- تکرار اشتباهات و توقف رشد و یادگیری
- نادیده گرفتن ریسک‌ها و هشدار‌ها و تصمیم‌گیری نادرست
- تعهد بیش از حد به وظایف بدون در نظر گرفتن محدودیت‌ها
- از دست دادن اعتماد دیگران و در نتیجه انزوا و سرخوردگی
- از دست دادن فرصت‌ها به دلیل چسبیدن به ایده‌ها و روش‌های قدیمی
- ناتوانی در مدیریت تغییرات و کاهش خلاقیت
- اعتیاد به تأیید دیگران و آسیب پذیری در برابر نظرات و انتقادات
- مشکلات روحی و روانی مثل اضطراب و افسردگی
دلایل به وجود آمدن اعتماد به نفس کاذب
موارد زیادی می‌توانند در به وجود آمدن اعتماد به نفس کاذب دخیل باشند: کمبود خودآگاهی، تربیت خانوادگی، تجربیات گذشته، فشار‌های اجتماعی و … .
تعریف و تشویق‌های بیش از اندازه و بی‌مورد والدین و دوستان باعث می‌شود فرد تصور کند که از دیگران بهتر است و دچار اعتماد به نفس کاذب شود. همچنین ممکن است فرد به دلیل چند تجربه مثبت محدود یا موفقیت‌های ناگهانی دچار این توهم شود که بدون نیاز به دانش و تلاش نه چندان زیاد می‌تواند در هر کاری موفق شود. برای مقابله با این مشکلات از سنین پایین‌تر، پیشنهاد می‌کنیم مطلب اعتماد به نفس در نوجوانان و راههای تقویت آن را بخوانید.
قرار گرفتن در محیط‌هایی که رقابت در آن‌ها وجود ندارد، این اجازه را به شما نمی‌دهند که با چالش‌های واقعی روبرو شوید. در نتیجه ممکن است نسبت به توانایی‌‌هایتان دچار تصور نادرست و کاذب شوید. یکی دیگر از علل ایجاد اعتماد به نفس کاذب که می‌توان به آن اشاره کرد، اختلالات روانشناختی مثل خودشیفتگی است.
گاهی نیز پیش می‌آید که فرد نسبت به خود و نقاط ضعف و قوتش آگاهی نداشته باشد و با وجود دانش و مهارت اندک در یک زمینه، وضعیت خود را بهتر از چیزی که واقعاً هست، ارزیابی کند. به این سوگیری اثر دانینگ کروگر می‌گویند.
راههای مقابله با اعتماد به نفس کاذب
خودآگاهی را تمرین کنید
به تجربیات، توانایی‌ها، موفقیت‌ها و شکست‌هایتان فکر کنید و در مورد آن‌ها با خودتان صادق باشید. ببینید نقاط قوتتان چیست و در چه زمینه‌هایی محدودیت دارید. برای این کار می‌توانید از ژورنال نویسی و دریافت بازخورد از اطرافیان استفاده کرده و ضعف‌هایتان را واقعیت سنجی کنید. در پایان روز در مورد کار‌هایی که انجام داده‌اید بنویسید تا متوجه شوید چقدر موفق عمل کرده‌اید و چقدر نیاز به بهبود دارید.
دست از مقایسه بردارید
اعتماد به نفس کاذب گاهی با کم ارزش شمردن استعداد‌ها و توانایی‌های دیگران همراه است و ممکن فرد با این کار احساس اعتماد به نفس دروغین بکند. اگر فردی در انجام کاری عالی است، به این معنی نیست که شما هم بدون تلاش و بررسی می‌توانید انجامش دهید؛ بلکه احتمالاً او با زحمت و تلاش بسیار بهای آن را پرداخته است. بهتر است به جای اینکه تلاش کنید مثل دیگران باشید، توانایی‌ها و استعداد‌های خودتان را کشف و در جهت پرورش آن‌ها تلاش کنید.
مهارت‌هایتان را تدریجی افزایش دهید
شما یک شبه نمی‌توانید مهارت کسب کنید یا کار‌های سخت و پیچیده را انجام دهید؛ بلکه لازم است از سطوح ساده و متوسط شروع کرده و آهسته و پیوسته پیش بروید. این کار باعث می‌شود به طور مؤثر تجربیات لازم را کسب کرده و از خطرات احتمالی که ممکن است به دلیل عدم آمادگی اتفاق بیفتد، در امان بمانید. در نتیجه احتمال موفقیت را افزایش داده و اعتماد به نفستان به طور سالم تقویت می‌شود.
به انتقادات سازنده گوش بسپارید
گوش دادن به انتقادات افراد به خصوص کسانی که به آن‌ها اعتماد دارید، می‌تواند یکی از مهم‌ترین مراحل کنترل اعتماد به نفس کاذب باشد. ما ممکن است متوجه ایرادات خودمان نباشیم اما دیگران ما را از زاویه متفاوتی می‌بینند و بد نیست به حرف‌هایشان گوش دهیم. البته این به این معنی نیست که آن‌ها الزاماً درست می‌گویند یا ما آدم بدی هستیم. داشتن ذهنیت رشد باعث می‌شود از انتقادات در جهت رشد و پیشرفت استفاده کنید نه این که احساس ناکافی بودن داشته باشید.
تعهداتی که می‌دهید را جدی بگیرید
اعتماد به نفس کاذب باعث می‌شود بیش از حد به توانایی‌های خود اطمینان کرده و تعهداتی بدهید که نتوانید از عهده آن‌ها بربیایید. بنابراین لازم است در زمان وعده دادن به دیگران برای انجام کاری، واقع‌بین باشید و زمان و مقدار تلاش لازم را به درستی ارزیابی کنید. برای مثال اگر قربانی اعتماد به نفس کاذب باشید، به دوستی قول می‌دهید که خانه‌اش را یک روزه رنگ می‌کنید؛ در صورتی‌که تا به حال این کار را انجام نداده‌اید و ممکن است خودتان را در پروژه طولانی و چالش برانگیز گرفتار کنید.
زمانی را به بررسی شکست‌هایتان اختصاص دهید
شکست‌ها و مواقعی که موفق نشده‌اید به اهداف شخصی‌تان برسید را مورد بازبینی قرار دهید تا بتوانید دیدی واقع‌بینانه‌تر از توانایی‌ها و محدودیت‌هایتان به دست بیاورید. این کار کمک می‌کند درک بهتری از خودتان داشته باشید، بفهمید لازم است روی کدام نقاط قوتتان تمرکز کنید و در چه حوزه‌هایی نیاز به تلاش بیشتر و بهبود دارید.
خیال و واقعیت را از هم جدا کنید
ما روزانه افراد موفق زیادی را از نزدیک یا در رسانه‌های مختلف می‌بینیم یا داستان‌هایی از شاهکار‌ها و پیروز‌ی‌های آن‌ها می‌شنویم. ممکن است تصور شود که آن‌ها به سادگی و بدون زحمت خاصی به این جایگاه رسیده‌اند. در حالیکه پشت این موفقیت‌ها سال‌ها تلاش و تمرین، شکست و دوباره بلند شدن وجود دارد. برای مثال وقتی یک قهرمان المپیک را در تلویزیون می‌بینیم که چقدر زیبا و روان حرکات را اجرا می‌کند، دچار این توهم می‌شویم که ما هم راحت می‌توانیم انجامش دهیم. بهتر است به جای این تخیلات، واقع‌بین باشیم و به صورت منطقی مسیر را انتخاب و در آن تلاش کنیم.
به کلامتان دقت کنید
دقت کنید که چقدر در طول مکالماتتان با دیگران سعی می‌کنید از خودتان، توانایی‌ها و دستاوردهایتان صحبت کنید؟ چقدر در این مورد اغراق یا خودستایی می‌کنید؟ چقدر جملاتتان با “من” شروع می‌شوند؟ شاید لازم باشد کمی تمرکز را از روی خودتان برداشته و به صحبت‌های دیگران هم گوش دهید و به آن‌ها نشان دهید که علاقه‌مند به شنیدن حرف‌ها و تجربیاتشان هستید.
افتادگی آموز اگر طالب فیضی!
یک راه برای تمرین تواضع این است که به جای گول زدن خودتان و انداختن تقصیرات به گردن دیگران، اشتباهاتتان را بپذیرید؛ چون این بخش مهمی از فرایند یادگیری و پیشرفت است. این کار کمک می‌کند با خطاهای دیگران هم بهتر بتوانید برخورد کنید. همچنین سعی کنید مهارت‌ها و نقاط مثبت دیگران را ببینید و از آن‌ها تعریف کنید. باور کنید با این کار لطمه‌ای به ارزشمندی شما وارد نمی‌شود.
آیا شما تا به حال با فردی که دارای اعتماد به نفس کاذب است، برخورد داشته‌اید؟
چالش‌های شما در مواجهه با این افراد چیست و چطور از این چالش‌ها عبور کرده‌اید؟
فکر می‌کنید تصورتان از قابلیت‌هایتان چقدر به واقعیت نزدیک است؟
بدون دیدگاه